Hızla gelişen teknoloji ile dünya değişiyor, meslekler değişiyor. Bazı meslekler kaybolurken yeni meslekler ortaya çıkıyor. Peki sizce bu teknolojik gelişmeler eczacılık sektörünü nasıl etkileyecek? Önümüzdeki aylarda ve yıllarda, telefarmasi hakkında daha çok şey duyacağınızı umuyorum. Nitekim dünya bu kavramı 20 yıldır konuşuyor. Hiç şüphesiz ki içerisinde bulunduğumuz pandemi de telefarmasiye olan ilgiyi arttırmıştır.
Telefarmasi, hastaların eczacı ile doğrudan temas kuramayacakları yerlerde hastalara telekomünikasyon yoluyla farmasötik bakımın sağlanmasıdır. Telefarmasi hizmetleri arasında ilaç tedavisi izleme, hasta danışmanlığı ve telekonferans veya video konferans yardımı ile hasta uyuncunun izlenmesi yer alır. Otomatik paketleme ve etiketleme sistemleri ile ilaçların uzaktan dağıtılması da bir telefarmasi örneği olarak düşünülebilir. Telefarmasi ayrıca, eczacılara ve eczane personeline uzaktan eğitim, öğretim ve yönetim hizmetleri sağlamak gibi başka amaçlar için kullanılabiliyor. Telefarmasi hizmetleri eczanelerde, hastanelerde, bakım evleri ve hatta huzurevleri veya diğer tıbbi bakım tesisleri aracılığıyla sunulabilir.
Telefarmasinin Avantaj ve Dezavantajları
Telefarmasinin birincil cazibesi, tam zamanlı bir eczacıyı destekleyemeyen veya kendi bölgelerinde ikamet etmesi için bir eczacıyı kolayca işe alamayan daha küçük kırsal topluluklarda eczane bakımına erişimi genişletme potansiyelidir. Telefarmasi potansiyel olarak uzak konumlardaki hastalara yerel olarak alınamayan profesyonel farmasötik bakımına erişim sağlayabilir ve bu da daha iyi hasta danışmanlığı, ilaç uygulamasının izlenmesi ve uyunç takibi yoluyla maliyetleri düşürebilir ve hasta güvenliğini artırabilir. Eczacıların tesisler arasında paylaşılması, mevcut tesislerdeki maliyetleri de düşürebilir ve artık tam zamanlı bir eczacı çalıştırmaya gerek kalmayabilir.
Telefarmasinin avantajlarının yanında bazı dezavantajları da vardır. En başta sağlık uzmanları ve hastalar arasındaki potansiyel olarak azalmış insan etkileşimi sonucu hata riski artabilir. Ayrıca hastaların sağlık bilgilerinin elektronik bilgi saklama ve aktarım yoluyla tehlikeye atılma riski vardır. Bir diğer endişe, ilaç uyuncunun telefarmasi kullanımından etkilenip etkilenmediğidir. Düşük gelirli bir Chicago mahallesinin dağıtım kayıtlarını inceleyen geriye dönük bir kohort çalışması, incelenen ilaç sınıflarının hepsinde olmasa da bazılarında geleneksel eczane kullanıcılarına göre telefarmasi kullanıcıları arasında ilaç uyumunun daha düşük olduğunu göstermiştir. Sonuç olarak telefarmasi kullanımının ilaç tedavisinde uyuncu iyileştirip iyileştiremeyeceğini görmek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır [1].
Peki neden Telefarmasiye ihtiyacımız var?
2017 yılında Amerika’da hastanın taburcu olduktan sonra tedaviye uyuncunu arttırmak için yapılan çalışmada eczacı liderliğindeki telefarmasi programı, hastaların %70’inden fazlasında hataların tespiti ve akut bakım kullanımının azalmasını sağlamıştır [2]. Yine 2017 yılında Amerika’da yapılan bir başka çalışmada telefarmasi ile astım hastalarına tedavi hakkında hasta eğitimi yapılmış ve bu hizmetin, hastaların tedavilerini kontrol etmelerine yardımcı olmak için yararlı olduğu gösterilmiştir. Ancak tabii ki bazı kısıtlılıklarda mevcut: teknolojinin sağlanması veya eczacıların bu konu hakkında eğitimli olması gibi [2]. Bunlar yapılan çalışmalardan sadece 2 örnek. Telefarmasinin farmasötik bakımı nasıl iyileştirdiği ile ilgili yapılmış birçok çalışma mevcuttur.
Telefarmasi Uygulamaları
Telefarmasi deneyimleri, Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, Avusturya, İspanya, Danimarka, Mısır, Fransa, İtalya, İskoçya, Slovenya ve Almanya gibi bazı ülkelerde mevcuttur. Telefarmasi ile ilgili ilk çalışmaları başlatan Amerika, Kanada ve Avusturya’daki telefarmasi örneklerini biraz daha yakından inceleyelim.
Amerika Birleşik Devletleri
2001 yılında Kuzey Dakota, eczacıların eczanede fiziksel olarak bulunmalarına gerek kalmadan da hizmet sunmalarına izin veren yasayı kabul eden ilk ABD eyaletlerinden biridir. Ertesi yıl, Kuzey Dakota Telefarmasi Projesi başlatılmıştır. Bu programda, merkezi bir tesisteki bir eczacı, video konferans yoluyla uzaktaki eczane teknisyenleri ve hastalarla iletişim kurar. Programın 2004 yılında yapılan bir araştırması, telefarmasinin geleneksel tesislerle aynı kalitede eczane hizmetleri sunduğunu ortaya koymuştur. Bu programın başarısı ve genişlemesi, diğer eyaletlerdeki programlar ve yasalar için bir ilham kaynağı ve model olmuştur. Birçok vatandaş, büyük şehirlere seyahat etmeye gerek kalmadan topluluğun bulundukları yerden hizmet almasına yardımcı olmak için bunun iyi bir fikir olduğunu ifade etmiştir.
Washington, Spokane’deki bir toplum sağlığı merkezleri ağı olan Spokane Toplum Sağlığı Derneği, 2001 yılında bir telefarmasi programı başlatmıştır. Program, altı kentsel ve kırsal klinikte hastalara uzaktan ilaç dağıtımı ve sağlık danışmanlığı sunar; uzak saha personeli, video konferans yoluyla temel sahadaki eczacılara bağlanır. Yapılan bir anket, uzak bölgelerdeki hastaların çoğunun, bu program olmadan ilaçlarını karşılama konusunda zorluk yaşayacakları konusunda kesinlikle hemfikir olduklarını veya hemfikir olduklarını bulmuştur.
Alaska’da bir hastane olan ve Alaska Yerli nüfusuna telesağlık hizmetleri sunan Alaska Yerli Tıp Merkezi, kırsal yerel yerleşimlerde farmasötik hizmetlerini iyileştirmek için 2003 yılında bir telefarmasi programı oluşturmuştur. Amerikan Sağlık Sistemi Eczacıları Derneği, programa 2006 yılında İlaç Kullanım Güvenliğinde Mükemmellik Ödülü’nü vermiş, telefarmasi kullanımının farmasötik bakıma erişimi iyileştirdiği ve eczacıların ilaç güvenliğini izlemesini ve ilaç uyuncunu sağladığını ve bunun yanı sıra eczane bakımının daha uygun maliyetli olduğunu göstermiştir.
Telefarmasinin bugüne kadarki en büyük uygulaması ise ABD Donanması Tıp Bürosu tarafından hizmet personelinin kullanımı için başlatılan büyük ölçekli bir telefarmasi programıdır. 2006’da Florida’daki Pensacola Naval Hastanesi’nde ve Washington’daki Bremerton Naval Hastanesi’nde programın pilot uygulamasını yaptıktan sonra, 2010’da donanma programı telefarmasiyi dünya çapında daha fazla yere genişletmiştir.
Kanada
Kanada’da telefarmasinin benimsenmesi, ülke çapındaki eczacı kıtlığına bir yanıt olarak başlamıştır. Kanada’nın ilk telefarmasi hizmeti, yakın bir kasabada eczacı tutamayan bir hastaneye yardım etmek için 2003’te Cranbrook, British Columbia’daki bir hastane tarafından başlatılmıştır. Servis ihtiyacını karşılamak için, Cranbrook’taki bir hastane eczacısı, diğer hastanedeki eczane teknisyenlerini denetlemek için telefarmasi teknolojisini kullanmaya başlamıştır. Benzer bir hizmet daha sonra ildeki diğer küçük hastanelere de yayılmış; aynı zamanda bir hastanenin tek eczacısının hastalık veya tatil nedeniyle bulunmadığı durumlarda teminat sağlamak için de telefarmasi kullanılmaktadır.
2007’de Ontario, Kanada’da Uzaktan İlaç Dağıtım Makineleri (Remote dispensing machines) kullanılmaya başlanmıştır. Uzaktan dağıtım sağlık alanında, reçeteli ilaçları yerinde bir eczacı olmadan dağıtmak için otomatik sistemlerin kullanımıdır. Bir hasta, dağıtım makinesine bir reçete yazdıktan sonra, reçete taranır ve hasta, telefonla video konferans yoluyla uzak bir bölgedeki bir eczacıya bağlanır. Eczacı reçeteyi inceler, hastanın ilaç geçmişini değerlendirir ve makineye, ilacı hastaya verme yetkisi verir. Makinelerin başarılı olduğu kanıtlanmıştır ve bir değerlendirme, onları kullanan hastaların %96’sının reçetelerinin beş dakikadan daha kısa sürede doldurulduğunu ortaya koymuştur.
Avustralya
Australia’s Royal Flying Doctor Servisi tarafından 1942’den beri bir tür telefarmasi kullanılmaktadır. Daha sonraki yıllarda ilaç ve ekipman içeren tıbbi sandıklar (medical chest), telesağlık konsültasyonu sırasında hastalara verilebilecekleri uzak yerleşim yerlerine yerleştirilmiştir. 2006 yılı itibariyle Avustralya’da yaklaşık 3.500 sandık dağıtılmıştır. Queensland’de, bir yılda 21.470 telesağlık konsültasyonu kaydedilmiş ve bunların %13,7’si tıbbi bir sandıktan bir ilaç verilmesiyle sonuçlanmıştır. Bu sistem, Avustralya’nın ücra köşelerinde hem acil hem de rutin tıbbi bakıma erişimi iyileştirir ve hastaların tıbbi yardım almak için seyahat etme ihtiyacını azaltır. Queensland’de telefarmasinin bir başka uygulaması da kadrolu eczacıların bulunmadığı kırsal hastanelerde farmasötik incelemelerin sağlanmasıdır. Telefarmasinin daha geniş kullanımı, eczacı eksikliğini hafifletmeye yardımcı olabilse de Avustralya, kısmen doktorlar, hemşireler ve diğer sağlık çalışanlarının, eczacıların bulunmadığı kırsal ve uzak bölgelerde eczane hizmetleri sunması nedeniyle, telefarmasi uygulamasında gecikmiştir.
Sonuç olarak telefarmasinin benimsenmesi, eczacı eksikliği sorununa bir çözüm sunabilir ve yetersiz hizmet alan bölgelerde uygun bir farmasötik yardımın garanti edilmesine katkıda bulunabilir. Özellikle içerisinde bulunduğumuz pandemi sonrası telefarmasinin bir fark yaratma olasılığı yüksek. Sağlık kuruluşları hazır olsun ya da olmasın, telesağlığın değişime öncülük ettiği sanal bakım çağı geldi. Peki biz bu çağa hazır mıyız?
Sümeyye Kavak
PharmaIno Science Intern
Kaynaklar
- [1] Guadamuz JS, McCormick CD, Choi S, Urick B, Alexander GC, Qato DM. Telepharmacy and medication adherence in urban areas. Scıence and practıce research notes. volume 61, ıssue 2, e100-e113, march 01, 2021
- [2] Rebello KE, Gosian J, Salow M, Sweeney P, Rudolph JL, Driver JA. The Rural PILL Program: A postdischarge telepharmacy intervention for rural veterans. J. Rural Health 2017, 33, 332–339.
- [3] Brown W, Scott D, Schmitz T. Impact of telepharmacy services as a way to increase access to asthma care. J. Asthma 2017, 17, 961–967.
- [4] Baldoni S, Amenta F, Ricci G. Telepharmacy Services: Present Status and Future Perspectives: A Review. Medicina 2019, 55, 327; doi:10.3390/medicina55070327.
- [5] Le T, Toscani M, Colaizzi J. Telepharmacy: A New Paradigm for Our Profession. J. Pharm. Pract. 2018. 2020 Apr;33(2):176-182. doi: 10.1177/0897190018791060.
- [6] Margolis SA, Ypinazar VA. Tele-pharmacy in remote medical practice: the Royal Flying Doctor Service Medical Chest Program. Rural Remote Health. Apr-Jun 2008;8(2):937.
- [7] https://www.telepharm.com/ (erişim tarihi: 15.05.2021)
- [8] https://evisit.com/resources/what-is-telepharmacy/ (erişim tarihi: 15.05.2021)
- [9] https://www.ndsu.edu/telepharmacy/ (erişim tarihi:15.05.2021)
