Eczacılıkta Yapay Zekanın Ekonomik Değeri

Gelişen ve büyüyen bir toplum, ekonomik getirisi olmadan büyüme serüvenini tamamlayabilir mi? Başka bir deyişle, bu gelişim evresini tamamlarken ne gibi alanlarda üretim sağlayarak ekonomide büyümeye gidebilir?

Yapay zeka, hayatımızda ve ekonomimizde giderek daha önemli bir rol oynuyor ve şimdiden dünyamızı birçok farklı şekilde etkiliyor (1). Hayatımızın çoğu alanında kolaylık sağlayan yapay zeka, insan gücüne ihtiyacın azalmanın yanında maliyeti de minimum seviyede tutma konusunda fayda sağlar. Bu yazımda sizlerle yapay zekanın ne olduğu, yapay zekanın ekonomi üzerindeki getirisini ve eczacılık alanında yapay zekanın ekonomik getirisini paylaşacağım.

Yapay Zeka Nedir?

1950 yılında Alan Tuning tarafından ortaya atılan “Makineler düşünebilir mi?” sorusuyla beraber yapay zeka serüveni başlamış olup 1956 yılında düzenlenen Darmounth Konferansı’nda John McCarthy tarafından “yapay zeka” ifadesi ortaya atılmıştır.

1956’da ACM (Association for Computing Machinery) komünitesi tarafından yayına göre yapay zeka kavramı; uygun konular olarak teorem kanıtlamayı, oyun oynamayı, örüntü tanımayı, problem çözmeyi, uyarlanabilir programlamayı, karar vermeyi, bilgisayarla müzik bestelemeyi, öğrenme ağlarını, doğal öğrenme veri işlemeyi ve sözlü ve kavram öğrenmeyi listeleyen (2)birim olarak adlandırılabilir.

Navigasyonu kullanmak, sesli asistanlardan destek almak ve dil çevirileri yapmak gibi günlük hayatımızın en ufak parçalarından; çözümü kesin olmayan hastalıkların tedavisi için geliştirilen ilaç moleküllerinin bulunması gibi ekstrem işlerde bile yapay zekaya rastlamak mümkündür.

Eczacılıkta Yapay Zeka ve Uygulamaları

Hastaların tıbbi geçmişini, eczanenin veya deponun ilaç stoklarını, satış kayıtlarını depolamak ve yönetimini sağlamak gibi başlıca sağlık hizmetleri, yapay zekayı eczacılık alanında hissedilir kılmıştır. İlerleyen dönemlerde manyetik rezonans görüntüleme ve tomografi cihazlarının kullanımında yardımcı olan bilgisayar programlarının oluşturulması ve kullanılması, yapay zekanın sağlık alanında ayrılmaz parça olacağını vurgular niteliktedir (3).

Yapay zekanın sağlık alanlarında giderek önem kazanmasından ötürü eczacılık alanında da; polifarmasi (bir ilaç molekülünün birden fazla reseptöre bağlanarak daha iyi etki göstermesi), dozaj formu tasarımı ve ilaç keşfi başlıklarında yapay zekadan yardım alınmaktadır. Bunların yanı sıra;

• İlacın moleküler tasarımı için gereken süreyi azaltmak,
• Tasarlanan ilacın hedef proteine ulaşımını kolaylaştırmak,
• İlaç keşfinin her aşamasında kullanılabilir olması sebebiyle preklinik aşamalarda sağlık tehlikelerini ve maliyeti azaltmak,
• Farmakolojik verileri tek bir elde toplayıp gerekli değerlendirmeleri ilaç molekülü üzerinde yapmak,
• İlacın absorpsiyon, dağılım, atılım ve toksisite gibi çalışmalarının sanal olarak yapabilmesi gibi imkanlara yapay zeka sayesinde kolay şekilde ulaşılabilmektedir (4).

Ekonomi Nedir?

İnsanların ilk etkileşiminin sonucu ortaya çıkan takas sisteminden günümüze kadar gelen akıl almaz algoritmalar aslında ekonominin hayatımızın ayrılmaz bir parçası olduğunu kanıtlar niteliktedir. İnsanların iletişimin sonucu ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla yaptığı her aksiyon ekonominin bir parçası olarak nitelendirilebilir. London School of Economist’te uzun süre göreve yapmış İngiliz ekonomist Lionel Robbins’e göre ise ekonomi; “Sonsuz olmayan kaynakların alternatif kullanım yollarını inceleyen bilim dalı .” olarak adlandırılabilir (5).

Günlük hayatımızda kullandığımız her şeyin aslında ekonominin bir parçası olduğunu birkaç olayla örnekleyebiliriz. Birçok insanın rutinleri arasında bulunan video oyunlar, hem bağımlılık açısından, dünya çapında, üst sıralarda bulunurken (6); hem de gelişmiş bir ülkede ekonomik krize sebep olmuştur. ABD’de gelişen oyun konsolu satışlarının ardından 1983 yaşanmış durgunluk sebebiyle birçok oyun firması iflasını vermiştir. Daha sonrasında NES (Nintendo Entertainment System) şirketi tarafından uygulanan doğru politika sayesinde bu durgunluk yerini önü alınamaz bir bağımlılığa bırakmıştır.

Krizlerden bahsediyorken biraz daha kendimiz ve komşularımıza bakmayı ihmal etmeyelim. Çoğu insanın ekonomik gelişmeleri takip etmenin başlıca sebebi olan daha fazla gelir elde etme güdüsü 1980 yıllarında bir krize yol açmıştır. O dönemlerde ortaya çıkan bankerler, yüksek faiz oranlarıyla insanların yatırım tercihi olarak onları seçmelerine yol açmıştır. İlerleyen zamanlarda bu sistemin ve insanların gelirlerini kaybetmesiyle de ekonomik krizin oluşmasına yol açmıştır.

Yunanistan’ın 2009 yılından başlayan ve neredeyse 2017 yılına kadar süren ekonomik krizi hem ülkede hem de Avrupa Birliği ülkelerinde kötü etki bırakmıştır (7). 2015 yılında Yunanistan Maliye Bakanı olarak görev yapan Yanis Varoufakis’in ele aldığı “Kızımla Ekonomi Sohbetleri” adlı kitabındaki şu sözü aslında yapay zekanın ekonomik anlamda önemini bir kez daha hatırlatıyor:

“Şu an bir dönüşümün tam ortasındayız. Bu, dijitalleşme ve yapay zekanın öncülüğünde makineleşme ve otomasyon sürecidir. Ancak amacı insan ile makine arasında uzlaşma sağlamaktan ziyade ilkinin yerine ikinciyi koymak olduğundan, bu süreç insanlığı maalesef çözümden çok düğüme doğru götürüyor gibi. İnsan ruhu bu dönüşümün en büyük kurbanı gibi görünse de kurtuluşu yine onda bulmamız muhtemel.”

Yapay Zeka ve Ekonomi

Yapay zekanın ortaya çıktığı zamanlardan hayatımızın her alanında kullandığımız araçlara dönmesine kadar olan süreçte yapay zekaya karşı genellikle iki düşünce bulunmaktaydı;

• Yapay zekanın hayatın her alanında kolaylık sağlayacağı,
• Yapay zekanın kitlesel teknolojik işsizliğe sebep olup gelir dağılımının eşit olmayacağı yönündeydi.

Hayatın kolaylaşma süresine değinecek olursak pandemi döneminden bahsetmeden geçemeyiz. Pandemi süreci ve sonrasında otomasyon ve en önemli parçası yapay zekanın hayatımızı her alana entegre olmasıyla kolaylaşmada büyük rol oynadı. COVID-19 teşhisi için kullanılan bilgisayarlı tomografi taraması ve radyografinin yapay zeka ile birlikte kullanılması teşhisin konulmasında kolaylık sağlamıştır (8).

Peki ya istihdam konusunda yapay zekanın negatif etkisi ne kadar? Yapay zekaya sahip bir robot, bir çalışan kadar masrafa sebep olabilir mi?  2017’de Chicago’da gerçekleşen Ekonomi Uzmanları Paneli’nde 41 ekonomiste bir soru sorulmuştur;

“Sizce yapay zekanın artan kullanımı, yapay zekanın kullanımından dolayı olumsuz etkilenen işçilerin ücretlerini telafi etmek için yeterli olur mu?”  Bu sorunun cevabı olarak kimse olumsuz oy kullanmazken, %90’lık kısım “katılıyorum” oyunu kullanmıştır (9). Buradan çıkarmamız gereken sonuç yapay zekanın aslında istihdam sorunu yaratacağı değil, yapay zekanın artan kullanımı sayesinde daha da kolaylaştırılmış bir yaşam stiline bürünüyor olacağımızdır.

Elde edilen gelirin eşit bir şekilde dağıtımı hakkında ise endişeler sürmektedir. Nüfusun en üst yüzde 1’inin elinde tuttuğu gelir payı 1980’de yaklaşık yüzde 10’dan yaklaşık yüzde 20’ye yükselirken, nüfusun en alt %50’sine giden pay 1980’de %20’den %12’ye düştü. Bu da gelir dağılımında, yapay zeka bile  olsa, eşitsizliklerin görüleceği endişesini yaratıyor (10). Belki de bu endişe yine biz insanların bencil ve egoist bakışından kaynaklanıyor olabilir.

Eczacılıkta Yapay Zekanın Ekonomik Değeri

Yeni gelişen ve popüler olan alanlardaki girişimlerin yatırımının fazla olması kaçınılmaz bir gerçektir. Eczacılık hakkında konuşmak gerekirse, yapay zeka üzerindeki ilerlemeler mesleği daha dinamik ve kolay hâle getirmektedir. Eczacılıkta yapay zeka girişimlerinin aldığı yatırımlar da bu gelişmeler ve iyileştirmeler sayesinde gün geçtikçe artmaktadır.

Firmaların ve girişimlerin değerleri hakkında verileri toplayan Tracxn internet sitesinde birkaç veri topladım ve bu verilerle sizlere yapay zekanın eczacılıktaki ekonomik değerini anlatmaya çalışacağım.

Site üzerinde yapay zeka üzerine kurulan firma ve girişimleri araştırdığımız zaman karşımıza 116 adet oluşum çıkmaktadır. Aslında bu sayı fazla gibi gözükse de genele bakıldığında yapay zekanın sektörde ne kadar az yer kapladığını görebiliriz çünkü eczacılık alanında faaliyet gösteren firma ve girişimlerinin  toplam sayısına baktığımızda 8.000 küsur oluşumu görebiliyoruz.

Manevi olarak sektör için paha biçilemez olan bu oluşumların maddi değerleri ne kadar olabilir? Birkaç ufak tabloyla basitçe açıklayacağım.

---

Şekil 1: Eczacılık Alanındaki Yatırımların Bütçesel Grafiği

Sektörde oluşan firma ve girişimlerin total funding (toplam yatırım) değerlerine baktığımız zaman ortalama değerin 1-10 milyon $ yatırıma sahip olduğunu görebiliyoruz. Peki bu durum yapay zeka odaklı oluşumlarda hangi aralıklarda yer buluyor?

Şekil 2: Eczacılık Alanındaki Yapay Zeka Odaklı Firma ve Girişimlerin Yatırımların Bütçesel Grafiği

Üstte bulunan tabloyla kıyaslandığında aklımıza 2 şey geliyor;

• Değer olarak 1-10 bilyon $ değerine sahip şirketin olmaması,
• Büyüme hızlarındaki ivme.

Yapay zeka üzerine sektördeki çalışmaların çok eskiye dayanmaması sebebiyle yüksek değerlere sahip bir şirketin olmaması normal karşılanabilir. Genel olarak değer tablosuna baktığımızda en fazla sayının 1 milyon $ ve üstünde olduğunu görebiliyoruz. Verilerimiz içerisindeki medyan değerini geçen oluşumların fazla olması ilerleyen dönemlerde de bu alanda büyüme ivmesinin artacağını göstermektedir.

Yazımın genelinde sizlere yapay zeka, ekonomi ve eczacılık alanlarındaki genel fikrimi birkaç referansla aktarmaya çalıştım. Hayatımızın her alanında kullandığımız ve ileride mesleğimizin kaçınılmaz parçası olacağını öngördüğümüz yapay zekayı yöneten ve bizi ileriye taşıyan tarafta olmak dileğiyle…

KAYNAKÇA

1: Tonya Randolph. (2021). Artificial Intelligence: Work, Machines and Human Interaction. SNOVA.

2: Chen, X., Xie, H., Zou, D., & Hwang, G. J. (2020). Application and theory gaps during the rise of artificial intelligence in education. Computers and Education: Artificial Intelligence, 1, 100002.

3: Raza, M. A., Aziz, S., Noreen, M., Saeed, A., Anjum, I., Ahmed, M., & Raza, S. M. (2022). Artificial Intelligence (AI) in Pharmacy: An Overview of Innovations. Innovations in pharmacy, 13(2), 10.24926/iip.v13i2.4839. https://doi.org/10.24926/iip.v13i2.4839

4: Sahu, A., Mishra, J., & Kushwaha, N. (2022). Artificial Intelligence (AI) in Drugs and Pharmaceuticals. Combinatorial chemistry & high throughput screening, 25(11), 1818–1837. https://doi.org/10.2174/1386207325666211207153943

5: Shizgal P. (2012). Scarce means with alternative uses: robbins’ definition of economics and its extension to the behavioral and neurobiological study of animal decision making. Frontiers in neuroscience, 6, 20. https://doi.org/10.3389/fnins.2012.00020

6: https://www.caminorecovery.com/blog/top-10-addictions-in-modern-society/ (25 Eylül , 2018)

7: Kouretas, G. P., & Vlamis, P. (2010). The Greek crisis: causes and implications. Panoeconomicus, 57(4), 391-404.

8: https://www.uwec.edu/news/news/blugold-research-team-studies-use-of-artificial-intelligence-during-covid-19-pandemic-5429/ (Salı, 20 Eylül, 2022)

9: Stevenson, B. (2018). Artificial intelligence, income, employment, and meaning. In The Economics of Artificial Intelligence: An Agenda (pp. 189-195). University of Chicago Press.