ECZACILIK 4.0 KAVRAMININ İNSAN HAYATINDAKİ ETKİLERİ

Sizce Eczacılık 4.0’a geçiş artık sadece “olsa iyi olur” dediğimiz bir kavram mıdır? Peki, Endüstri 4.0 kadar duymaya aşina olmadığımız bu kavramın insan yaşamına etkileri ne boyuttadır?

Eczacılık 4.0, araştırmadan ürün geliştirmeye ve ticari üretime kadar uzanan bir işletim modelidir. İlacın üretiminden tüketimine kadar eczacının görev aldığı her alanda inovasyon sağlayarak eczacılık uygulamalarının teknoloji ile bütünleştirilmesidir. Kısaca amacı; üreticilerin, uyumluluk gereksinimlerini karşılamada verimliliği ve etkinliği arttırırken aynı zamanda ileri teknoloji uygulamalarının yeni yollarını keşfetmektir. Bugün sizlerle yapay zeka (Artificial Intelligence, AI) ve makine öğrenimi gibi yenilikçi, ileri teknolojilerle desteklenen yeni bir dijital dönüşüm çağını temsil eden Eczacılık 4.0 kavramının insan hayatına etkilerini inceleyeceğiz.

ECZACILIK 4.0 NEDİR?

Eczacılık 4.0 ilk olarak 2017 yılında Uluslararası İlaç Mühendisliği Derneği tarafından ortaya atılmıştır. Dernek, Eczacılık 4.0’ı “Endüstri 4.0 yeteneklerine, dijital olgunluğa ve veri bütünlüğüne dayalı, geleceğin ilaç üretimi ve tedarik zincirleri için bütünsel bir işletim modeli” olarak tanımlamıştır [1].

Eczacılık 4.0, ilaçların yaşam döngüsü boyunca işletme, basitleştirilmiş uyumluluk, bilgi teknolojileri ve üretim için öncelikleri özetleyen bütünsel bir yaklaşımı savunmaktadır. Bu süreçlerde yenilikçi tekniklerin benimsenmesiyle ileri teknolojiler uygulanarak sürdürülebilir kalkınma üzerine olumlu etkiler yaratılmıştır.

ENDÜSTRİ 4.0 ECZACILIK 4.0’IN KİLİDİNİ AÇAR

Eczacılık 4.0 terimi, Endüstri 4.0’ın teknolojik devriminin ilkeleriyle güçlü bir şekilde bağlantılıdır. Endüstri 4.0’ın ilaç sektörüne getirilmesi sağlanarak eczacılık alanında devrim niteliğinde üretkenlik kazanımlarıyla sonuçlanacak istikrarlı bir dijital dönüşüm dönemi başlamıştır.

Eczacılık 4.0, daha hızlı çalışarak rekabetçi iş hedeflerine odaklı bakış açısıyla dijital teknolojilere yönelik bir yaklaşımdan daha fazlası olmuştur [2].

ECZACILIK 4.0’IN İNSAN HAYATINA ETKİLERİ

SAĞLIK AÇISINDAN ETKİLERİ

Eczacılık 4.0’ın merkezinde insan vardır. Bu nedenle yapılan çalışmalar süreçleri otomatikleştirmekten daha fazlasını kapsamalıdır. Çünkü bu çıktıların sonuçları insan yaşamını etkilemektedir.

Eczacılık 4.0, daha iyi hasta sonuçlarıyla daha kaliteli ürünler ortaya çıkmasına olanak sağlayarak insanların yaşam kalitelerini iyileştiren fırsatlar yaratır.

İlaç şirketlerinde spesifik hastalıkla mücadele potansiyeline sahip olabilecek çok sayıda bileşik mevcuttur. İlaç geliştirme ve üretiminin tamamlanması 12-13 yıl gibi uzun bir zaman dilimi ile birlikte bir ilaç şirketine 2.6 milyar dolara mal olabilir. Yapay zeka, ilaç geliştirme için gereken süreyi kısaltır ve bununla ilişkili maliyetlerin getirisini arttırır. Eczacılık 4.0’ın ilaç üretimindeki yenilikçi yaklaşımları ile insan sağlığının kalitesi giderek artmaktadır [3].

Eczacılık 4.0 çözümleriyle insan hayatında değer yaratılan bazı çalışmalara gelin hep birlikte bakalım.

• Eczacılık 4.0 altında yapay zeka modelli yapılan telefarmasi uygulamaları ile yaşlı ve kronik hasta sayısındaki artıştan kaynaklanan zorlukların üstesinden gelinmiştir. Sağlık hizmetlerine kolay erişim ve ekonomik fayda gibi hizmetlerle hasta memnuniyeti belirgin derecede artmıştır [4]. Yapılan anket çalışmalarında da katılımcıların %98’inden fazlası telefarmasi hizmetlerine ilişkin olumlu bir algıya sahip olduğunu belirtmiştir [5]. Genelde dezavantajlı bölgelerde yaşayan toplulukların, yapılan bu telefarmasi uygulamalarına erişim sıkıntısı tartışma ortamı oluşturmaktadır. Ama bence bu konuda önemli olan Eczacılık 4.0 uygulamalarının genel olarak hasta memnuniyetini ne derece olumlu yönde etkilediğidir.
• İlaçta AI algoritması, bulutta saklanan büyük verilerle hasta klinik parametrelerini değerlendirir. Yapılan bu çalışmada klinisyen onayı için kişiselleştirilmiş insülin dozu tavsiyeleri yapay zeka modellemesi sayesinde sağlanır. Böylece yüksek seviyelerde hasta memnuniyeti sağlanır. Ayrıca ilaç uyumunu gözlemleme, tıbbi kayıt paylaşımı, analiz ve tasarım dahil olmak üzere yapılan klinik araştırmalar neredeyse her yönüyle insan yaşamını kolaylaştırmaya doğru ilerlemektedir.

ECZACILIK 4.0 KAVRAMININ SOSYOLOJİK AÇIDAN İNCELENMESİ

Sosyal bilimler her zaman toplumun gelişmesinden etkilenmiş ve kavramsal, metodolojik olaylara göre ayarlanmıştır. Son yıllarda Eczacılık 4.0, yapay zekanın ilerlemesi ve günlük uygulamaların çoğalmasıyla birlikte giderek toplumun bir parçası haline gelmiştir. Yapılan araştırmalarda yapay zekanın toplum üzerindeki etkileri sorusunun daha anlamlı bir şekilde ele alınması gerektiği anlaşılmıştır. Teknolojik olanaklardan değil, toplumsal zorunluluklardan kaynaklanan yeni hayal edilebilir Eczacılık 4.0 kavramı toplumun bir parçası haline gelmelidir. Bazı araştırmacılar 4.0 kavramındaki uygulamaların, insan zekasının temel bir niteliği olan bağlamları “görme” ve “anlama” yeteneğinden yoksun olduğunu iddia ediyor. Aslında yapay zeka sosyolojisi, makine zekası tekniklerinin sosyal olgulara uygulanmasıdır. Bu bildirimler dikkate alınarak dünyanın en zorlu sosyal sorunlarından bazılarının üstesinden gelmeye yardımcı olma potansiyeline sahip yaklaşık 18 AI yeteneği belirlenmiştir. Bunlar belirli kategorilerde sınıflandırılmıştır; takviyeli öğrenme, içerik oluşturma ve yapılandırılmış derin öğrenme, konuşma ve ses işleme vb. Yapılan bir araştırmada, sembolik işlemenin mekanik bilişsel modelden ilham alan yapısalcı bir sosyal davranış teorisi inşa edilmiştir. Bu teori, insan davranışı hakkında belirli tahminler yapabilir ve bir bilgisayarda simüle edilebilir. Bu konuya psikoterapi için yapay zeka tabanlı uygulamaların geliştirilmesi örnek verilmiştir [9].

Yapay zekanın toplumsal etkisine ilişkin yüksek profilli tartışmalar giderek daha sık ortaya çıkıyor. Siyahi hastaların aynı koşullara sahip beyaz hastalardan daha az sağlık hizmeti almasını öneren bir algoritma gibi örnekler ve yüz tanıma yazılımının renkli insanları ve kadınları tanıma olasılığının daha düşük olduğunu gösteren bir rapor, yapay zekanın mevcut eşitsizlikleri yoğunlaştırabileceğini göstermiştir [10].

Adli çalışmalarda kullanılmak üzere planlanan yapay zeka uygulamalarının, halihazırda şüpheli kabul edilen kişilerin daha fazla izlenmesine neden olmuştur. Ayrıca düşük gelirli beyaz olmayan mahalleleri risk değerlendirmesi ve müdahaleye tabi tutarak mekansal eşitsizlikleri de şiddetlendirmiştir. Yapay zeka sosyoteknik sistemlerine özel ve kamu yatırımı, önümüzdeki yıllarda çok daha fazla sistemin geliştirileceği ve kuruluşlara topluluklara entegre edileceği anlamına gelir. Araştırma yatırımı, AI teknolojilerini ceza adaleti, eğitim, sağlık hizmetleri, sosyal hizmetler, şehir planlaması ve sosyal yaşamın diğer alanlarına getirmeyi amaçlamaktadır. Örneğin Microsoft ve Dell gibi şirketler, mültecilerin yeniden yerleştirilmesini koordine etmek ve yönetmek için yapay zeka sistemleri geliştiriyor.

Sosyoteknik sistemlerde insan verilerinin eleştirel olmayan bir şekilde kullanılmasının önceden var olan sosyal eşitsizlikleri yeniden üretme ve hatta belki de şiddetlendirme eğiliminde olacağı göz önüne alındığında, verilerin sosyolojik olarak anlaşılması önemlidir. Yapay zeka sistemlerinin, algoritmalarının veya platform kullanıcılarının ırkçı, cinsiyetçi sonuçlar yarattığı iddiası sosyoloji biliminin, kodlama sürecinin her adımında insanın karar verme sürecinin nasıl gerçekleştiğini gösteriyor. Dolayısıyla yapay zeka sosyologlarının önemli bir görevi, sistemlerin sosyal kurumlara nasıl nüfuz ettiğini, onları dönüştürdüğünü ve bu süreçte sosyal hayatın yeniden tanımlanmasının incelenmesidir [7].

Bununla birlikte, AI, toplumsal sorunların üstesinden gelmek için kullanılabilecek çok daha geniş bir araç kitinin yalnızca bir parçasıdır. Şimdilik, veri erişilebilirliği ve AI yeteneğinin eksikliği gibi sorunlar, sosyal fayda için uygulanmasını kısıtlıyor. Sosyal fayda için herhangi bir teknoloji dağıtımında olduğu gibi, AI’nın ölçeklendirilmesi ve başarılı bir şekilde uygulanması, veri toplayıcıları ve oluşturucuları ile hükümetler ve Sivil Toplum Kuruluşları dahil olmak üzere geniş bir paydaş grubunun katılım isteğine bağlı olacaktır [8].

Sonuç olarak; önceden insanoğlunun yaratılabilecek en gelişmiş sistem olduğu düşünülürken bu senaryo bugün büyük ölçüde değişmiştir. Eczacılık 4.0 uygulamaları daha verimli bir şey yaratmak için çok çalışmakta ve bunu büyük ölçüde başarmaktadır. Böylece ilaç endüstrisinin yanı sıra sağlık ekibinin de ayrılmaz bir parçası haline gelmektedir. Bunun yanında Eczacılık 4.0 uygulamaları toplum temelli eşitsizliklerin tüm yönlerde nasıl yerleştiğini belirlemek ve yapısal sosyal değişimin yollarına işaret etmelidirler. Bu nedenle sosyologlar, AI geleceklerinin hayal edilmesinde ve şekillendirilmesinde lider bir rol oynamalıdır.

Mevcut sağlık hizmetleri eğilimlerinin ve politikalarının toplu etkisi, eczacılık mesleğinin profesyonel rolünü yerine getirmesinde değişiklikler yapmaya zorlar. Mesleğimizin günümüzdeki zorluklarını aşmanın en etkili yolu Eczacılık 4.0 kavramının farkındalığı ile ilerlemek olacaktır.

Eczacılık mesleği için önemli ve heyecan verici bir fırsat sunan Eczacılık 4.0 kavramının Endüstri 4.0 kadar yaygınlaşması ve geleceğe yön verecek olan biz genç eczacıların bu dijital dönüşüme katkı sağlaması umuduyla…

KAYNAKÇA

1. T. (2023, April 6). Bringing Industry 4.0 to Pharma: A Breakdown of How to Drive Digital Manufacturing in Regulated Industries. Tulip. [internet, cited 18.05.2023], available from: https://tulip.co/ebooks/pharma-4-0/
2. Ossian. (2022). What is Pharma 4.0? A Quick Overview Of The Future Of Pharmaceutical Manufacturing. DATAMYTE. [internet, cited 18.05.2023], available from: https://www.datamyte.com/pharma-4-0-quick-guide/
3. View of Artificial Intelligence: The Beginning of a New Era in Pharmacy Profession. (n.d.). [internet, cited 18.05.2023], available from:  http://www.asiapharmaceutics.info/index.php/ajp/article/view/2317/864
4. Baldoni, S., Amenta, F., & Ricci, G. (2019). Telepharmacy Services: Present Status and Future Perspectives: A Review. Medicina-lithuania, 55(7), 327. https://doi.org/10.3390/medicina55070327
5. Tjiptoatmadja, N. N., & Alfian, S. D. (2022). Knowledge, Perception, and Willingness to Use Telepharmacy Among the General Population in Indonesia. Frontiers in Public Health, 10. https://doi.org/10.3389/fpubh.2022.825554
6. Sharma, D., Patel, P., & Shah, M. (2023). A comprehensive study on Industry 4.0 in the pharmaceutical industry for sustainable development. Environmental Science and Pollution Research. https://doi.org/10.1007/s11356-023-26856-y
7. Tai, M. C. (2020). The impact of artificial intelligence on human society and bioethics. Tzu Chi Medical Journal, 32(4), 339. https://doi.org/10.4103/tcmj.tcmj_71_20
8. Applying artificial intelligence for social good. (2018, November 28). McKinsey & Company. https://www.mckinsey.com/featured-insights/artificial-intelligence/applying-artificial-intelligence-for-social-good
9. Maity, S. (2020). The Sociology of Artificial Intelligence: Explained. Sociology Group: Welcome to Social Sciences Blog. [internet, cited 18.05.2023], available from: https://www.sociologygroup.com/sociology-of-artificial-intelligence/
10. Joyce, K., Smith-Doerr, L., Alegria, S., Bell, S. S., Cruz, T. M., Hoffman, S., Noble, S. U., & Shestakofsky, B. (2021). Toward a Sociology of Artificial Intelligence: A Call for Research on Inequalities and Structural Change. American Sociological Association, 7, 237802312199958. https://doi.org/10.1177/2378023121999581

Şekil 1: Sharma, D., Patel, P., & Shah, M. (2023). A comprehensive study on Industry 4.0 in the pharmaceutical industry for sustainable development. Environmental Science and Pollution Research. https://doi.org/10.1007/s11356-023-26856-y

Şekil 2: Trenfield, S. J., Awad, A., McCoubrey, L. E., Elbadawi, M., Goyanes, A., Gaisford, S., & Basit, A. (2022). Advancing pharmacy and healthcare with virtual digital technologies. Advanced Drug Delivery Reviews, 182, 114098. https://doi.org/10.1016/j.addr.2021.114098